Το αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs δημοσίευσε πρόσφατα ένα εκτενές άρθρο – ανάλυση για τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της Τουρκίας και τον τρόπο χειρισμού της από τις ΗΠΑ. Αναδημοσιεύουμε τα σημαντικότερα σημεία αυτού του κειμένου που επιβεβαιώνει την ανάλυση που έχει κάνει η «Ελληνική Αντίσταση» για τις γεωστρατηγικές επιδιώξεις της Άγκυρας, αλλά και την αμηχανία της αμερικανικής πλευράς να εξασφαλίσει μια έστω συναλλακτική σχέση με τη μεταδυτική Τουρκία. Οι πολιτικές ηγεσίες στην Αθήνα και τη Λευκωσία πρέπει να αντιληφθούν εγκαίρως την αμείλικτη γεωπολιτική πραγματικότητα και να παύσουν να καλλιεργούν επικίνδυνες αυταπάτες για διάλογο, διαπραγματεύσεις, συνδιαχείριση και εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου (Χάγη) με μια κρατική οντότητα που αποσκοπεί στο να καταστεί ηγεμονική δύναμη στην ευρύτερη περιοχή. Η ανάλυση γράφτηκε από την Asli Aydintasbas* και τον Jeremy Shapiro*. Τα μαύρα γράμματα του κειμένου είναι υπογραμμίσεις από τη σύνταξη της www.ellinikiantistasi.gr
Κανείς δεν κάνει προεκλογική εκστρατεία όπως ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν. Μήνες πριν από τις εκλογές στην Τουρκία, το Μάιο του 2023, ο Ερντογάν παρουσίασε το σύνθημα της εκστρατείας του: «Ο Τουρκικός Αιώνας», μπροστά σε ένα ακροατήριο χιλιάδων ατόμων….
Ως επιστέγασμα, ο Ερντογάν εκφώνησε μια τυπικά εμπρηστική ομιλία. Περιγράφοντας ορισμένες από τις εγχώριες πολιτικές του – όπως η μετατροπή της εμβληματικής βυζαντινής εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, της Αγίας Σοφίας, σε τζαμί – ως «πρόκληση στις παγκόσμιας ηγεμονίας», υποσχέθηκε να καταστήσει την Τουρκία μεταξύ των δέκα κορυφαίων χωρών στον κόσμο στην πολιτική, την οικονομία, την τεχνολογία και τη διπλωματία.
Η παράσταση αυτή είχε σκοπό να διοχετεύσει το όραμα του Ερντογάν για την τουρκική Δημοκρατία κατά το έτος της εκατονταετηρίδας της: Μια ανερχόμενη δύναμη στα πρόθυρα της ειρήνης και της ευημερίας που έχει βγει νικήτρια από τις πολλές μάχες με τους ιμπεριαλιστές και είναι επιτέλους έτοιμη να πάρει τη θέση που της αξίζει ως παγκόσμια δύναμη.
Σ’ αυτή τη φαντασίωση, με τον Ερντογάν στο τιμόνι, η αναζήτηση της ταυτότητας της Τουρκίας που διήρκεσε δεκαετίες έχει τελειώσει. Είναι μια μεταδυτική δύναμη, που δεν αναζητά πλέον την έγκριση της Δύσης, δεν επιδιώκει πλέον τα δυτικά φιλελεύθερα ιδεώδη και δεν εξαρτάται πλέον από τη Δύση.
Στην προ Ερντογάν εποχή, η υπερατλαντική ταυτότητα της Τουρκίας αγαπήθηκε και υποστηρίχθηκε, όχι μόνο ως γεωπολιτική αναγκαιότητα, αλλά και ως κληρονομιά του ιδρυτή της Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος είπε ότι η επίτευξη «του επιπέδου του σύγχρονου πολιτισμού» ήταν η αποστολή της νεαρής δημοκρατίας, ένας στόχος που οδήγησε σε μια δεκαετή, από πάνω προς τα κάτω ώθηση για εκσυγχρονισμό και δυτικοποίηση.
Σήμερα, ωστόσο, σχεδόν κανείς στο δημόσιο τομέα δεν υπερασπίζεται τις δυτικές ιδέες ή τους δυτικούς θεσμούς. Οι τηλεοπτικοί σχολιαστές και οι πολιτικοί συστηματικά βάζουν στο ίδιο τσουβάλι τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και το ΝΑΤΟ και χλευάζουν όλους αυτούς ως υποκριτές, εκμεταλλευτές και προσηλωμένους στην υποταγή της Τουρκίας.
Οι φιλοδυτικοί – φιλελεύθεροι Τούρκοι έχουν εκδιωχθεί από τις νυχτερινές τηλεοπτικές εκπομπές και έχουν αφαιρεθεί οι απόψεις τους από τις σελίδες των εφημερίδων. Η Τουρκία έχει αποχωρήσει ακόμη και από τον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision, την κιτς αυτή πανευρωπαϊκή μουσική εκδήλωση που διεξάγεται από το 1956.
Μια παρόμοια αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Τις δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τουρκία προσπάθησε να προστατευτεί από την πανταχού παρούσα απειλή του σοβιετικού επεκτατισμού, αγκιστρώνοντας τον εαυτό της στους ευρωατλαντικούς θεσμούς και προσπαθώντας να φτάσει τις προηγμένες και ευημερούσες δυτικές δημοκρατίες.
Η Ουάσινγκτον έβλεπε την Τουρκία με όρους Ψυχρού Πολέμου, ως ένα χρήσιμο συνοριακό κράτος στον αγώνα κατά του κομμουνισμού και της σοβιετικής επιρροής. Η Τουρκία δεν ήταν ποτέ πλήρως δυτική ή δημοκρατική. Αλλά κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, το γεγονός ότι οι κοσμικές ελίτ της χώρας ήθελαν να αγκιστρώσουν τη χώρα στη Δύση ήταν αρκετά καλό για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ.
Σήμερα, η εικόνα είναι πολύ διαφορετική. Από τότε που ο Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία το 2002, και ιδιαίτερα μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησής του το 2016, η σχέση της Ουάσιγκτον με την Άγκυρα επιδεινώνεται σταθερά. Είναι πλέον λιγότερο υγιής από τις σχέσεις που έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες με πολλές μη νατοϊκές δυνάμεις. Οι Τούρκοι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου του Ερντογάν, συχνά χαρακτηρίζουν με οργή τις Ηνωμένες Πολιτείες ως αντίπαλο και όχι ως εταίρο.
Για παράδειγμα, όταν η Ουάσιγκτον επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία το 2020 για την αγορά των S-400 από τη Ρωσία, ο Ερντογάν χαρακτήρισε την απόφαση των ΗΠΑ «κατάφωρη επίθεση» στην τουρκική κυριαρχία και υποστήριξε ότι: «Ο σκοπός των κυρώσεων είναι να εμποδίσει τα βήματα που έχει κάνει η χώρα μας στην αμυντική βιομηχανία και να μας κρατήσει υποταγμένους».
Εν τω μεταξύ, στην Ουάσιγκτον, ορισμένοι Αμερικανοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αμφισβητούν ανοιχτά τη δέσμευση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και φοβούνται ότι η Άγκυρα πλησιάζει όλο και περισσότερο στη Μόσχα. Αλλά αυτός ο αμοιβαίος θυμός έχει αρχίσει πρόσφατα να μετατρέπεται σε κάτι που μοιάζει με αποδοχή.
Οι Τούρκοι αξιωματούχοι κατανοούν πλέον ότι η απόκλισή τους από το ΝΑΤΟ δεν είναι μια ανώμαλη παρέκκλιση αλλά ένας τελικός προορισμός. Η Τουρκία του Ερντογάν λειτουργεί με βάση την παραδοχή ότι η Δύση βρίσκεται σε παρακμή και ότι αναδύεται ένας πολυπολικός κόσμος, ο οποίος φαινομενικά παρέχει ευκαιρίες για την άνοδο της Τουρκίας στο καθεστώς μεγάλης δύναμης.
Αλλά η Τουρκία δε θέλει να αλλάξει στρατόπεδο, απομακρυνόμενη από το ΝΑΤΟ και κατευθυνόμενη προς τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, έναν ευρασιατικό οργανισμό άμυνας και ασφάλειας που σχηματίστηκε το 2001 από την Κίνα και τη Ρωσία σε μια προσπάθεια να ανταγωνιστεί το ΝΑΤΟ. Αντιθέτως, η Τουρκία θέλει να κρατήσει ένα πόδι σε κάθε στρατόπεδο, ενώ παράλληλα θα επεκτείνει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία και την οικονομική της δύναμη ευρύτερα. Παρόλο που ο Ερντογάν επιδιώκει μια σαφή ρήξη με τη Δύση όσον αφορά την ιδεολογία, τον πολιτισμό και την ταυτότητα, προσπαθεί επίσης να πραγματοποιήσει μια προσεκτικά βαθμονομημένη πράξη εξισορρόπησης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, ελπίζοντας να βρει περισσότερες ευκαιρίες, στις οποίες η Τουρκία μπορεί να ασκήσει επιρροή.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να αντιστρέψουν τη ροή της ιστορίας και να επανεντάξουν την Τουρκία στη Δύση ή την ΕΕ. Η προσπάθεια της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ δεν είναι απλώς θνησιγενής, είναι νεκρή.
Οι μέρες που ένας Αμερικανός Πρόεδρος μπορούσε να στέκεται δίπλα σε Τούρκους ηγέτες και να κάνει κήρυγμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν περάσει. Η Ουάσιγκτον, ωστόσο, μπορεί ακόμη να οικοδομήσει μια αποτελεσματική σχέση με το μεταδυτικό κράτος που έχει γίνει η Τουρκία.
Η Άγκυρα μπορεί να απέχει πολύ από τον ιδανικό σύμμαχο και δε θα συγκινηθεί από τις εκκλήσεις για κοινές αξίες ή τη σημασία αυτού που η Ουάσιγκτον θεωρεί ως διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες. Αλλά ο πραγματισμός του Ερντογάν, οι περιφερειακές φιλοδοξίες και ο συναλλακτικός χαρακτήρας του καθιστούν δυνατή μια παραγωγική σχέση.
Στην ουσία, η στρατηγική της κυβέρνησης Μπάιντεν για την Τουρκία ήταν να κρατήσει ευγενική απόσταση από την Άγκυρα. Αυτό σήμαινε τη μείωση της συχνότητας της προεδρικής διπλωματίας που χαρακτήριζε μεγάλο μέρος της εποχής Τραμπ, συχνά εις βάρος των διμερών σχέσεων.
Ως επί το πλείστον, η προσέγγιση του Μπάιντεν λειτούργησε καλά, μειώνοντας τις προσδοκίες και στις δύο πλευρές και καλύπτοντας τις διαφορές. Η κυβέρνηση διατήρησε τους δεσμούς με την Τουρκία, αλλά μόνο σε θέματα άμεσης σημασίας, όπως η απόσυρση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν το 2021 και η συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας που επέτρεψε στην τελευταία να μεταφέρει σιτηρά μέσω της Μαύρης Θάλασσας….
Αλλά, η αμερικανοτουρκική συνεργασία σε ευρύτερες γεωπολιτικές προκλήσεις ήταν χαμηλών τόνων ή ανύπαρκτη. Η κυβέρνηση Μπάιντεν εξακολουθεί να ανησυχεί σιωπηλά για την αυταρχική περιφερειακή προσέγγιση της Τουρκίας, ιδίως για τις απειλές της να εξαπολύσει εισβολή στη Συρία για να επιτεθεί στις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ συριακές κουρδικές πολιτοφυλακές, τις οποίες η Άγκυρα θεωρεί ως προέκταση του PKK, της φιλοαυτονομικής κουρδικής οργάνωσης που τόσο η Τουρκία όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες κατατάσσουν ως τρομοκρατική οργάνωση.
Ανησυχία προκαλούν επίσης η κλιμάκωση του λεκτικού πολέμου της Άγκυρας με την Ελλάδα για τα θαλάσσια σύνορα και η σθεναρή υποστήριξη της Τουρκίας στη στρατιωτική εκστρατεία του Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας, η οποία ανησύχησε την Ουάσιγκτον επειδή άνοιξε την πιθανότητα μιας άλλης σύγκρουσης πλήρους κλίμακας, πρακτικά δίπλα στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας μοιάζει περισσότερο με φιλικό διαζύγιο παρά με αμοιβαία επωφελή συνεργασία. Αλλά η Ουάσιγκτον επέδειξε αυτοσυγκράτηση στην αντίδρασή της σε αυτές τις κινήσεις, προκειμένου να αποφύγει την πρόκληση μιας αναμέτρησης.
Στο πλαίσιο της αποκλιμάκωσης με την κυβέρνηση Μπάιντεν, η Άγκυρα, επίσης, περιόρισε τη “διπλωματία των κανονιοφόρων” στην Ανατολική Μεσόγειο, σταματώντας τις ενεργειακές έρευνες στα ανοικτά των ακτών της Κύπρου και μειώνοντας τις εντάσεις σχετικά με τις κυπριακές γεωτρήσεις στα «αμφισβητούμενα» ύδατα.
Η Τουρκία ήταν προσεκτική στο να μη στοχεύει άμεσα τις αμερικανικές δυνάμεις ή εγκαταστάσεις στη Συρία και τηρούσε με απροθυμία μια συμφωνία του 2019 με την Ουάσινγκτον που οριοθετούσε τις εδαφικές ζώνες που ελέγχονται από τους Κούρδους και τις τουρκικές δυνάμεις. Παρά τον ευρέως διαδεδομένο αντιαμερικανισμό στην τουρκική κοινή γνώμη, ο Ερντογάν έχει αποφύγει σε μεγάλο βαθμό την άμεση αντιπαράθεση με την κυβέρνηση Μπάιντεν.
Κατά την τελευταία δεκαετία, η ρωσοτουρκική σχέση έχει γενικά ευδοκιμήσει και έχει μέχρι στιγμής επιβιώσει της δοκιμασίας πίεσης που επέβαλε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο Ερντογάν απέφυγε να ασκήσει άμεση κριτική στις ρωσικές θηριωδίες και συχνά υποστήριξε την αφήγηση της Μόσχας ότι η Δύση προκάλεσε την εισβολή στην Ουκρανία.
«Μπορώ να πω ξεκάθαρα ότι δε βρίσκω σωστή τη στάση της Δύσης [απέναντι στη Ρωσία]», δήλωσε ο Ερντογάν τον Σεπτέμβριο του 2022. Η Τουρκία έχει αρνηθεί να συμμορφωθεί με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και έχει διατηρήσει οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς με το Κρεμλίνο, οι οποίοι ενισχύονται από τη στενή προσωπική σχέση του Ερντογάν με τον Πούτιν. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα και η Μόσχα παραμένουν στρατηγικοί ανταγωνιστές, υποστηρίζοντας αντίθετες πλευρές σε πολέμους δι’ αντιπροσώπων στη Λιβύη και τη Συρία.
Παρά την άρνησή του να προσυπογράψει τη δυτική αφήγηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία και να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, ο Ερντογάν έχει ταχθεί με πρακτική έννοια στο πλευρό του Κιέβου στον αγώνα του κατά της Μόσχας, δημιουργώντας στενούς αμυντικούς – βιομηχανικούς δεσμούς με την Ουκρανία, προμηθεύοντάς την με όπλα και υποστηρίζοντας ακόμη και την αίτηση της Ουκρανίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία, άλλωστε, δε θέλει να δει ρωσικό έλεγχο στη βόρεια πλευρά της.
Όπως πολλές μεσαίες δυνάμεις, η Τουρκία επιδιώκει να αποφύγει τη στρατηγική εξάρτηση, κινούμενη μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Αλλά η κατάστασή της είναι ιδιαίτερα οξεία, και η Τουρκία μπορεί να είναι διχασμένη όχι μόνο μεταξύ διαφόρων ισχυρότερων χωρών, αλλά και μεταξύ απολυταρχίας και δημοκρατίας, Ευρώπης και Ευρασίας, κοσμικότητας που κλίνει προς τη Δύση και συντηρητικού εθνικισμού.
Οι επιλογές του Ερντογάν στο Υπουργικό Συμβούλιο σηματοδοτούν την πρόθεσή του να περιηγηθεί σε αυτή την περίπλοκη πορεία με μια στρατηγική αντιστάθμισης. Ο Υπουργός Οικονομικών Mehmet Simsek, ο υπουργός Εξωτερικών Hakan Fidan, ο αντιπρόεδρος Cevdet Yilmaz, ο υπουργός Δικαιοσύνης Yilmaz Tunc και ο διευθυντής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Ibrahim Kalin εκπροσωπούν μια παράταξη εντός της τουρκικής ελίτ που πιστεύει ότι η Τουρκία θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση της, να βελτιώσει την οικονομία της και να παρακάμψει την κυριαρχία της Ρωσίας πιο επιδέξια αν είχε καλύτερες σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Αλλά είναι επίσης πιστοί, μακροχρόνιοι σύμμαχοι του Ερντογάν, τους οποίους εμπιστεύεται ότι θα συνεργαστούν καλά με τους δυτικούς ομολόγους τους χωρίς να ξεπουλήσουν τα τουρκικά συμφέροντα.
Αυτό είναι, σε γενικές γραμμές, μια θετική εξέλιξη για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους άλλους συμμάχους τους. Η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών βασικών προκλήσεων εξωτερικής πολιτικής για την Ουάσινγκτον. Η στρατηγική θέση της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα – η οποία συνδέει τη Ρωσία, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη – καθιστά τη χώρα σημαντικό παράγοντα στον πόλεμο στην Ουκρανία και κρίσιμη για τις προσπάθειες της Δύσης να περιορίσει τη Ρωσία….
Η Άγκυρα μπορεί επίσης να συμβάλει στη διατήρηση της σταθερότητας στον Καύκασο, για παράδειγμα, όπου θα μπορούσε να πιέσει τους Αζέρους συμμάχους της να καταλήξουν σε ειρηνευτική συμφωνία με την Αρμενία. Το ίδιο ισχύει και στο Ιράκ και τη Συρία, μέρη όπου η τουρκική παρουσία βοηθά την Ουάσινγκτον να διατηρήσει μια μικρή επιρροή.
Τέλος, η Ουάσιγκτον ελπίζει ότι η Τουρκία μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μιας βιώσιμης αρχιτεκτονικής μεταφοράς ενέργειας που θα επιτρέψει σε όλη την Ευρώπη να αξιοποιήσει τους δυνητικά τεράστιους πόρους της Ανατολικής Μεσογείου.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να επιδιώξει να σταθεροποιήσει τη σχέση της με την Άγκυρα, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια μεταδυτική ταυτότητα στο εσωτερικό της και μια μεταδυτική στάση στην εξωτερική πολιτική της. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κινηθεί προς μια πιο συναλλακτική προσέγγιση και νοοτροπία.
Η επιτυχής διαπραγμάτευση στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ μπορεί να αποτελέσει ένα μοντέλο. Ο Ερντογάν ήταν σαφώς σε συναλλακτική διάθεση, και σε αντάλλαγμα για την υποστήριξη της αίτησης της Στοκχόλμης να ενταχθεί στη Συμμαχία, η Τουρκία απαίτησε παραχωρήσεις όχι μόνο από τη Σουηδία (συμπεριλαμβανομένου του τερματισμού του ανεπίσημου σουηδικού εμπάργκο όπλων στην Τουρκία, ενός πιο δρακόντειου σουηδικού αντιτρομοκρατικού νόμου και της έκδοσης αρκετών αιτούντων άσυλο που συνδέονται με το ΡΚΚ) αλλά και από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στο παρασκήνιο, η κυβέρνηση Μπάιντεν πίεσε το αμερικανικό Κογκρέσο να πουλήσει F-16 στην Τουρκία, αεροσκάφη που η Άγκυρα ήθελε να αγοράσει εδώ και χρόνια. Για να εξομαλύνει τον δρόμο, ο Λευκός Οίκος επεξεργάστηκε μια τριμερή συμφωνία που περιελάμβανε την πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Ελλάδα. Στο τέλος, η συμφωνία άφησε όλες τις πλευρές αρκετά ικανοποιημένες, ακόμη και αν δεν ανταποκρινόταν στους κανόνες για το πώς οι σύμμαχοι πρέπει να συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλον.
Το επεισόδιο αυτό ανέδειξε επίσης την κεντρική σημασία του Ερντογάν, ο οποίος παραμένει ο μοναδικός υπεύθυνος για τη λήψη αποφάσεων σε μείζονα ζητήματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Ο Ερντογάν επιδιώκει τη διεθνή αναγνώριση και νομιμοποίηση και δυσανασχετεί με το γεγονός ότι οι δυτικοί ηγέτες τον κρατούν σε απόσταση αναπνοής. Αλλά γνωρίζει επίσης το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον γύρω από την Τουρκία και αναγνωρίζει την ανάγκη της Τουρκίας να διατηρήσει δεσμούς με τη Δύση….
Στο πλαίσιο της συμφωνίας για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η κυβέρνηση Μπάιντεν έδωσε στον Ερντογάν την προβολή που επιθυμούσε, πραγματοποιώντας μια εξέχουσα διμερή συνάντηση μαζί του στο Βίλνιους, και μάλιστα έδωσε στη δημοσιότητα ένα βίντεο με τον Μπάιντεν να επαινεί και να ευχαριστεί τον Ερντογάν….
Ένα πιο συναλλακτικό modus vivendi θα ήταν από τη φύση του καιροσκοπικό και βραχυπρόθεσμο στις προοπτικές του. Ο στόχος θα ήταν να βρεθούν σκληρά παζάρια που θα λειτουργούν και για τις δύο πλευρές και δε θα επιβαρύνονται από απαιτήσεις για μόνιμη πίστη ή απαγορεύσεις στις τουρκικές σχέσεις με τη Ρωσία ή την Κίνα. Τρεις τομείς – η οικονομική συνεργασία, η Συρία και τα ανθρώπινα δικαιώματα – φαίνονται άμεσα ώριμοι για τέτοια παζάρια.
Η Τουρκία μπορεί να πιστεύει ότι δε χρειάζεται πλέον τη δυτική ομπρέλα ασφαλείας ή ότι δεν μπορεί να υπολογίζει σε αυτήν, αλλά η οικονομία της εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό συνυφασμένη με τις δυτικές αγορές. Η ΕΕ εξακολουθεί να είναι η κύρια εξαγωγική αγορά της Τουρκίας και ο κύριος επενδυτής της.
Η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε σοβαρή ύφεση, η οποία προκλήθηκε εν μέρει από την προσωπική κακοδιαχείριση της οικονομίας από τον Ερντογάν τα τελευταία χρόνια. Οι πολιτικές του Ερντογάν έχουν εξαντλήσει τα αποθεματικά της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, έχουν μειώσει δραματικά το κατά κεφαλήν εισόδημα και έχουν υποβαθμίσει την αξία του νομίσματός της….
Η Άγκυρα θα χρειαστεί τελικά διεθνή χρηματοδότηση για να μπορέσει να μετακυλίσει το χρέος του ιδιωτικού τομέα και να αποφύγει μια κρίση ισοζυγίου πληρωμών. Χωρίς σαφείς ενδείξεις δυτικής υποστήριξης και χρηματοδότησης, η οικονομία της Τουρκίας θα παραμείνει ασταθής και θα ακροβατεί ακόμη και στο χείλος της κατάρρευσης….
Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να δηλώσει την πρόθεσή της να επεκτείνει το εμπόριο, να συνεργαστεί με τις ανεξάρτητες επιχειρηματικές οργανώσεις της Τουρκίας και να ενθαρρύνει την ΕΕ να ξεκινήσει συνομιλίες για την αναβάθμιση της υφιστάμενης, αλλά ξεπερασμένης εμπορικής συμφωνίας της με την Τουρκία καθώς η Ευρώπη, άλλωστε, είναι ο κορυφαίος επενδυτής σε τουρκικές εταιρείες και η κορυφαία αγορά τουρκικών προϊόντων και υπηρεσιών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν επίσης να πιέσουν τις Βρυξέλλες να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα για την ενσωμάτωση της Τουρκίας στα σχέδια της ΕΕ για έναν πράσινο μετασχηματισμό, τα οποία περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη λεκάνη της Μεσογείου. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία θα μπορούσε να εγκαταλείψει τη στάση της στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο και να προσφέρει στην Ελλάδα και την Κύπρο πιο σταθερές σχέσεις.
Η Τουρκία κάνει ήδη πολλά για να βοηθήσει την Ευρώπη να διαχειριστεί τη μετανάστευση, και με άφθονους ενεργειακούς πόρους και φτηνό εργατικό δυναμικό, η Άγκυρα θα μπορούσε επίσης να μπει στο χάρτη ως παραγωγική βάση για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, καθώς προσπαθούν να «απενοχοποιήσουν» την οικονομική τους σχέση με την Κίνα, μειώνοντας την εξάρτησή τους από τα κινεζικά προϊόντα. Η Τουρκία δεν είναι γίγαντας της υψηλής τεχνολογίας και δεν διαθέτει βιομηχανία ημιαγωγών. Αλλά όταν πρόκειται για ένα ευρύ φάσμα άλλων αγαθών, μπορεί να καλύψει πολλές από τις ανάγκες της Ευρώπης.
Η Συρία προκαλεί ερεθισμό μεταξύ της Άγκυρας και της Ουάσιγκτον. Το κεντρικό ζήτημα είναι η αντίρρηση της Τουρκίας για τη συμμαχία της Ουάσιγκτον με τους Κούρδους της Συρίας. Η Ρωσία, εν τω μεταξύ, υποστηρίζει το καθεστώς Άσαντ στη Συρία, το οποίο η Τουρκία θεωρεί ως ένα αδύναμο κράτος που δεν μπορεί ποτέ να ανακτήσει πλήρως τη νομιμότητά του ή τον έλεγχο όλου του εδάφους του. Αλλά η Άγκυρα και η Μόσχα μοιράζονται την επιθυμία να αποτρέψουν την κουρδική αυτοκυριαρχία και να δουν την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από τη βόρεια Συρία.
Για την επιδίωξη αυτών των στόχων, η Τουρκία έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες στρατιωτικές εισβολές στη Συρία και έχει στοχοποιήσει τους ηγέτες της συμμαχικής με τις ΗΠΑ Κουρδικής Διοίκησης στη βόρεια Συρία με επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Τα βήματα αυτά είναι αποσταθεροποιητικά από την άποψη της Ουάσιγκτον, καθώς εγείρουν το φάσμα μιας ευρύτερης κουρδοτουρκικής σύγκρουσης και αποδυναμώνουν την ικανότητα των Κούρδων να πολεμήσουν κατά της τρομοκρατικής ομάδας ISIS.
Αν θέλουν να σταθεροποιήσουν τις σχέσεις τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία θα πρέπει τελικά να μιλήσουν για τη Συρία και το μέλλον της. Οι δύο πλευρές θα πρέπει να κάνουν βήματα που μέχρι στιγμής έχουν αποφύγει. Η αύξηση της αμερικανικής βοήθειας για τους σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία και τη βόρεια Συρία θα ήταν μια καλή πρώτη κίνηση για την Ουάσιγκτον.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνουν τους Κούρδους της Συρίας να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το καθεστώς Άσαντ και να συμφωνήσουν να ενσωματωθούν στο συριακό κράτος με αντάλλαγμα κάποιο είδος περιφερειακής αυτονομίας. Η Ουάσινγκτον δεν μπορεί να είναι ο μοναδικός χορηγός ενός πειράματος συριακής κουρδικής αυτονομίας.
Εάν υπάρχει μια φόρμουλα για περιφερειακή αυτονομία για τους Κούρδους της Συρίας εντός των παραμέτρων ενός μελλοντικού συριακού κράτους, η Τουρκία δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να την αποδεχτεί, αρκεί η όποια συμφωνία να περιλαμβάνει εγγυήσεις ότι το PKK δεν θα έχει επιρροή εντός της περιφερειακής διοίκησης υπό κουρδική ηγεσία.
Μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει στην ενδεχόμενη απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Συρία και να δώσει το έναυσμα για την ανοικοδόμηση της βόρειας Συρίας με διεθνή χρήματα – με τη μερίδα του λέοντος των επενδύσεων να πηγαίνει αναπόφευκτα σε τούρκους εργολάβους.
Σε αντάλλαγμα για αυτά τα βήματα από την πλευρά της Ουάσινγκτον, η Τουρκία θα πρέπει να υποστηρίξει μια συμφωνία μεταξύ των κούρδων ηγετών και του καθεστώτος στη Δαμασκό, να επιτρέψει το εμπόριο και τις μεταφορές μεταξύ των διαφόρων περιοχών στο εσωτερικό της Συρίας και να αποδεχθεί οποιαδήποτε συνταγματική ρύθμιση συμφωνήσουν τελικά οι Σύριοι.
Ο Ερντογάν έχει καταστήσει σαφές τα τελευταία χρόνια ότι δεν ενδιαφέρεται για πολιτικές μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό του και ότι δεν έχει μεγάλη υπομονή για τις δυτικές διαλέξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Βραχυπρόθεσμες βελτιώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες στην Τουρκία είναι συνεπώς απίθανες, ό,τι και αν κάνει η Δύση.
Όμως ο πραγματισμός και η συναλλακτική συμπεριφορά του Ερντογάν έχει κατά καιρούς αποφέρει αποτελέσματα σε υποθέσεις υψηλού προφίλ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν η Ουάσιγκτον έχει πιέσει σκληρά…. Σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, την αθόρυβη διπλωματία ακολούθησε ένα ξεδιάντροπο πάρε-δώσε, στο πλαίσιο του οποίου η Τουρκία έλαβε άσχετες παραχωρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των αναβαθμίσεων όπλων και της προμήθειας αρμάτων μάχης Leopard από τη Γερμανία….
Φυσικά, η Ουάσιγκτον θα πρέπει επίσης να συνεχίσει να υποστηρίζει τις προσδοκίες των Τούρκων πολιτών που επιθυμούν μια καλύτερη δημοκρατία και θα πρέπει να είναι συνεπής ως προς τα δημόσια μηνύματά της για τέτοια θέματα. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι μετριοπαθείς σχετικά με το τι μπορούν να επιτύχουν και να μην αφήνουν αυτές τις προσπάθειες να στέκονται εμπόδιο στην επίτευξη προόδου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Προς το παρόν, η υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών, η εμβάθυνση των πολιτιστικών ανταλλαγών και της οικονομικής ολοκλήρωσης και η συνεργασία με ένα ευρύ φάσμα τουρκικών θεσμών (συμπεριλαμβανομένων των πανεπιστημίων και των δήμων) μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική από την έκδοση δημόσιων τελεσίγραφων προς το καθεστώς.
Ο Ερντογάν δεν πρόκειται να αλλάξει και μια μεταδυτική Τουρκία δε θα είναι παραδοσιακός διατλαντικός σύμμαχος. Η Τουρκία έχει το δικό της σύνολο συμφερόντων – κάποια από αυτά μοιράζεται με την Ουάσιγκτον, κάποια όχι. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σταθερές σχέσεις με πολλούς δύσκολους εταίρους με τους οποίους δεν απολαμβάνουν πλήρη ευθυγράμμιση.
Η αμερικανοτουρκική σχέση θα μπορούσε να βρίσκεται σε μια καλύτερη θέση που λειτουργεί υπέρ της τουρκικής οικονομίας, βοηθά την Άγκυρα να ισορροπήσει έναντι της Ρωσίας και παρέχει στην Ουάσινγκτον λίγη περισσότερη εμπιστοσύνη καθώς η επιρροή της Κίνας στη Μέση Ανατολή αυξάνεται.
Η Τουρκία του Ερντογάν είναι ένα πρωτότυπο του είδους της μεσαίας δύναμης που η Ουάσιγκτον θα πρέπει να περιμένει ότι θα αναδύεται συχνότερα στην επερχόμενη εποχή του γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Ούτε εχθροί ούτε σύμμαχοι, οι δυνάμεις αυτές δε θα κατανοήσουν τον αγώνα της Ουάσινγκτον με το Πεκίνο και τη Μόσχα με ηθικούς ή ιδεολογικούς όρους. Αντίθετα, θα επιδιώξουν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους από όλες τις πλευρές και θα αναρωτιούνται διαρκώς.
Τι μας συμφέρει; Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να βρουν απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα που θα ξεπερνούν τα κενά εγκώμια σε μια τάξη βασισμένη σε κανόνες, στην οποία κανείς δεν πιστεύει πραγματικά. Η δημιουργία μιας πιο ρεαλιστικής σχέσης με μια μεταδυτική Τουρκία, βασισμένης σε αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές, θα ήταν ένα καλό βήμα για να ξεκινήσουμε.
*Η Αsli Αydintasbas είναι επισκέπτης συνεργάτης του Center on the United States and Europe στο Ινστιτούτο Brookings, ανώτερος συνεργάτης πολιτικής στο European Council on Foreign Relations και αρθρογράφος στην Washington Post.
*Ο Jeremy Shapiro είναι Διευθυντής Ερευνών στο European Council on Foreign Relations Ευρωπαϊκό και μη μόνιμος ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings. Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα, υπηρέτησε στο προσωπικό σχεδιασμού πολιτικής του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών και ως ανώτερος σύμβουλος του Bοηθού Yπουργού Εξωτερικών για τις ευρωπαϊκές και ευρασιατικές υποθέσεις.
